In 1987 bracht Prince het nummer Sign “☮” the Times uit. Prachtige muziek, maar het beeld dat Prince schetst van de tachtigerjaren is niet echt om over naar huis te schrijven.
Toen ik las dat de overheid een klankbordgroep klantvriendelijkheid subsidies bijeenriep, bekroop mij een gevoel van medelijden. Kennelijk is er een probleem. Dat probleem zie ik wel, maar ik denk dat de overheid de oplossing niet vindt door te zoeken naar een klantvriendelijkere inrichting van stimuleringsmaatregelen.
Subsidie wordt door de overheid beschikbaar gesteld om private partijen uit te dagen een bijdrage te leveren aan het realiseren van haar beleidsdoelen. Om uiteenlopende redenen heeft de subsidiërende overheid er in veel gevallen voor gekozen een scheiding aan te brengen tussen beleid en uitvoering van stimuleringsmaatregelen. Die redenen zijn divers, maar op zich wel steeds terecht. Ze worden benoemd met termen als “checks and balances”, “professionalisering”, “efficiëntie” enz.
Langzaamaan is die tweedeling steeds verder doorgevoerd. Een direct gevolg daarvan is dat beleid en uitvoering steeds verder van elkaar komen te staan. Zozeer zelfs dat de uitvoering nu vaak in handen is van zelfstandig opererende organisaties. Als die zelfstandig opererende uitvoeringsorganisaties vervolgens ook nog gaan fuseren, wordt de afstand tot het beleid nog groter. En dat is gebeurd. Voorbeelden bij de nationale overheid zijn RVO, DUO en Agentschap SZW.
In zo’n situatie is het vanzelfsprekend dat na verloop van tijd het competentievraagstuk om de hoek komt kijken. Onbewust misschien, maar het blijft mensenwerk. Het is ook helemaal niet verkeerd als je vecht voor het belang en de relevantie van je eigen werk. Het gaat echter wel mis als er één partij de overhand krijgt. Dan is er ineens geen sprake meer van checks en balances. En dat is ook gebeurd. In de geschetste machtsstrijd zijn de uitvoeringsorganisaties de bovenliggende partij geworden. Zij worden daarbij geholpen door maatschappelijke druk, onder andere veroorzaakt door Kamervragen en door populisten en media die er op gespitst zijn ook maar het kleinste foutje op te blazen en er dan sterk op aansturen dat "Barbertje moet hangen". En dan gaat mijn stelling op: Waar de angst om iets fout te doen de norm bepaalt, komt het beleid in het gedrang en is de samenleving op termijn de verliezer.
De ontvanger van een subsidie heeft alleen nog maar contact met de uitvoerder van de regeling. Het achterliggende beleid is niet meer in beeld. De vraag is niet waarvoor het geld beschikbaar wordt gesteld. Alleen hoe het geld beschikbaar komt, is nog van belang. Gevolg is dat ook de subsidieontvanger alleen nog maar oog heeft voor het geld, zich focust op de voorwaarden en het doel uit het oog verliest. Als de voorwaarden dan - gedreven door de angst om iets fout te doen - steeds strenger worden en het doel uit zicht is verdwenen, verdwijnt ook de animo om stimuleringsmaatregelen toe te passen.
Als het aan mij ligt, moet een subsidieregeling veel meer worden ingericht vanuit de inhoud. Dat vergt creativiteit aan de voorkant, maar het kan. Wij van AC Adviseurs zien zoiets als een uitdaging. Voorwaarde is wel dat de overheid en haar dienaren loskomen uit hun, door angst voor fouten en het onbekende, vastgeroeste denkramen. Dat moet je afstappen van het idee dat een stimuleringsmaatregel een inspanning beloont. Die moet je wel aantonen, maar wat telt is het resultaat. Anders gezegd, dan moet je bij de inrichting van een stimuleringsmaatregel niet in de eerste plaats uitgaan van beheer, maar van beleid.
Het wordt dan moeilijker om gebruik te maken van regelingen. Dat zou je zelfs minder klantvriendelijk kunnen noemen. Resultaatverplichtingen zijn nu eenmaal dwingender dan inspanningsverplichtingen. Maar omdat de nadruk zou liggen op innovatie en het realiseren van (nieuw) beleid zou het gebruik maken van een subsidie weer een inhoudelijke uitdaging worden. Uiteindelijk komen er dan toch ook wel weer mensen op af. Mensen die net als wij een uitdaging aan willen gaan.
Het gaat bij subsidies steeds om geld dat de overheid beschikbaar stelt aan een private partij (of een lagere overheid). Dat wordt al gauw als vriendelijk bestempeld. Maar om als je een probleem signaleert, de ontvangende private partij te bestempelen als klant ...? Dat is zóóóóóóóó1980!
En dan ben ik terug bij Prince. Hij signaleerde in zijn teken van de tijd geen optimistisch beeld van de jaren 80. Maar aan het eind van zijn lied roept hij toch op om verliefd te worden en een baby te maken. Een perspectief zien voor de toekomst en daar samen aan werken. Dat is good thinking.
